(ang. escapement)
Kluczowy element w zegarze/zegarku mechanicznym, współpracujący z układem regulatora chodu. Ma do wykonania dwa podstawowe zadania: pierwsze to przekazanie energii zmagazynowanej w sprężynie napędowej poprzez przekładnie chodu do układu regulatora i utrzymanie go przy tym w ciągłym ruchu; drugie to powstrzymanie i zwolnienie ruchu przekładni o stały kąt obrotu w trakcie każdego wahnięcia regulatora.
Zasada działania na przykładzie wychwytu szwajcarskiego
Najczęściej składa się z koła wychwytowego, które pobiera energię z przekładni chodu oraz z kotwicy (dwuramiennej dźwigni) współpracującej z regulatorem za pośrednictwem widełek. Wieniec koła wychwytowego składa się z zębów lub kołków, które zazębiają się z elementami kotwicy zwanymi paletami. Zęby te ześlizgują się kolejno po skośnych powierzchniach obu palet, wychylając odpowiednio kotwicę. Każde takie wahnięcie przekazuje impuls do regulatora umożliwiając jego nieprzerwaną pracę.
Wynalezienie lub udoskonalenie kolejnych wychwytów stanowiło często wyraźne cezury w historii zegarmistrzostwa. Ze względu na różnice konstrukcyjne wyróżniamy wiele ich typów. Niektóre z nich:
Wychwyt angielski – pierwszy swobodny wychwyt kotwicowy;
Wychwyt Brocota – Wychwyt kotwicowy stosowany w wahadłowych zegarach domowych. W zależności od kształtów zębów koła wychwytowego może być cofający lub spoczynkowy.
Wychwyt chronometrowy – stosowany w najdokładniejszych zegarach balansowych (głównie chronometrach okrętowych);
Wychwyt cylindrowy – wychwyt spoczynkowy, którego głównym elementem jest cylinder, na którym osadzony jest koło balansowe z włosem – dawniej popularny w zegarkach kieszonkowych;
Wychwyt Grahama – wychwyt spoczynkowy kotwicowy stosowanych w precyzyjnych zegarach wahadłowych;
Wychwyt Harissona – jedne z pierwszych wychwytów swobodnie ciążeniowych do zegarów wahadłowych;
Wychwyt kołkowy – wychwyt swobodny kotwicowy do zegarów balansowych, rolę palet pełnią cieńcie metalowe kołki kotwicy, swoją popularność zawdzięcza prostej konstrukcji i niskich kosztach produkcji;
Wychwyt podwójny (duplex) – wychwyt spoczynkowy do mechanizmów balansowych, nazwa pochodzi od dwóch kół wychwytowych, później połączonych w jedno, balans otrzymuje impuls od przerzutnik tylko podczas wahnięcia w jedną stronę;
Wychwyt Rieflera – wychwyt sprężynowy do precyzyjnych zegarów wahadłowych, wyposażony w dwa koła ( spoczynkowe i impulsowe) oraz palety agatowe w kształcie kołków osadzone na kotwicy;
Wychwyt Roskopfowy – odmiana wychwytu kołkowego, również stosowana w tanich zegarkach;
Wychwyt szpindlowy (wrzecionowy) – pierwszy i stosowany najdłużej w zegarach mechanicznych, przez kilkaset lat jego regulatorem był kolebnik, potem wahadło i balans, tzw. szpindel to wrzeciono zawieszone na strunie lub sznurku;
Wychwyt szwajcarski – wychwyt swobodny kotwicowy, obecnie najpopularniejszy, a wcześniej używany w droższych konstrukcjach, wyewoluował z wychwytu angielskiego.
