Bulova Accutron – ślepa uliczka ewolucji

Historia rozwoju mechanizmów pełna jest rewolucyjnych odkryć, innowacji będących kamieniami milowymi zegarmistrzostwa, niezwykłych zwrotów akcji, ale też niewykorzystanych szans, spektakularnych katastrof i ślepych uliczek, które z początku zdawały się „autostradami do nieba„. Co do tych ostatnich, trudno chyba o bardziej wyrazisty przykład technologii, która z początku określana rewolucyjną odchodzi w niebyt zaledwie po 17 latach. W świecie zegarków to zaledwie okamgnienie…

Joseph Bulova (źródło: Wikipedia)

Zacznijmy jednak od początku i cofnijmy się do roku 1875, kiedy to nikomu nieznany imigrant z Czech zakłada w Nowym Jorku firmę J. Bulova Company. Skromne początki przeradzają się dość szybko w poważny zegarkowy biznes i już w 1912 roku Bulova otwiera w szwajcarskim Bienne swoją pierwszą fabrykę produkującą zegarki. Przeniesienie na europejski grunt wywodzącego się ze Stanów Zjednoczonych nowego sposobu organizacji pracy, oraz masowej produkcji, stanowiącej novum dla szwajcarskich manufaktur, szybko okazuje się strzałem w dziesiątkę. W roku 1923 firma staje się prężnie działającą globalną marką i zmienia nazwę na Bulova Watch Company. Niespełna pięć lat później przenosi swoja główna siedzibę na słynną Piątą Aleję, a konkretniej na sam szczyt Empire State Building. Dzięki nowatorskiemu podejściu do biznesu, a w szczególności marketingu i reklamy, firma stała się numerem jeden w USA i jednym z większych graczy na światowym rynku.

Stara reklama prasowa Accutrona objaśniająca działanie zegarka kamertonowego (źródło: watchonista.com)

Kamieniem filozoficznym zegarmistrzostwa było od zawsze chęć tworzenia coraz to lepszych, czyli w praktyce dokładniejszych mechanizmów. Nie inaczej było z marką Bulova, której dział rozwoju i badań wyróżniał się w latach 40. i 50. na tle konkurencji.
Max Hetzel – Szwajcar pracujący dla Bulovy – konstruuje oscylator kamertonowy (en. tuning fork) pracujący z zawrotną częstotliwością 360 Hz. Dla przypomnienia, regulatory balansowe klasycznych zegarków naręcznych pracowały wtedy z częstotliwością 4, 4½, 5½, 8 i sporadycznie 10 Hz. Jak widać postęp był znaczący ponieważ wyższa częstotliwość pracy oznacza w tym wypadku większą dokładność i regularność chodu zegarka. W dziedzinie mechanizmów naręcznych była to prawdziwa rewolucja i tylko duże zegary elektroniczne (mające zastosowanie w nauce) cechowała większa dokładność. Accutron, bo tak nazwano nową linię zegarków gwarantował dokładność na poziomie jednej minuty miesięcznie czyli 2 sekund na dzień.

Jak zatem działał mechanizm wyposażony w oscylator kamertonowy? Otóż zastępując i eliminując całkowicie koło balansowe przenosił drgania miniaturowych widełek kamertonu – poprzez koło zapadkowe – na przekładnię wskazań. Częstotliwość (jak już wspomnieliśmy) była bardzo duża (360 Hz) i wynikała bezpośrednio z kształtu i długości ramion kamertonu. Drgania były wzbudzane impulsami elektrycznymi przez jedno-tranzystorowy układ zasilany baterią. Zegarek był więc z definicji zegarkiem elektronicznym, a charakterystyczne cykanie zastąpiło ledwie wyczuwalne „buczenie„. Dzięki zawrotnej liczbie liczbie wahnięć na godzinę (2,592,000 bph) ruch układu wskazań był niemal płynny, choć w rzeczywistości wskazówki nadal poruszały się skokowo. Taką rewolucję zafundowało dopiero Seiko w mechanizmie Spring Drive (19-07 r.)

Pierwszy zegarek sygnowany marką Bulova Accutron ujrzał światło dzienne w 1960 roku i dość szybko otrzymał certyfikat amerykańskiej kolei. Poza wspomnianą dokładnością jego atutem była całkowita niewrażliwość na zmianę położenia – co było przypadłością dużo droższych i stosowanych do tej pory chronometrów. Co okaże się znamienne w skutkach, przez cały okres produkcji była ona mocno ograniczona – dla przykładu w roku 1965 stworzono jedynie 218 egzemplarzy.

Pomimo niewątpliwych atutów nowego mechanizmu, początkiem końca zegarków kamertonowych, a w szczególności tych sygnowanych marką Bulova, było pojawienie się w 1969 roku zegarka Seiko Astron. Seiko jako pierwsze i na masową skalę wprowadziło do obiegu tańszy i dokładniejszy (jedynie 0,2 sekundy na dzień) zegarek z oscylatorem kwarcowym. Pięknie zapowiadająca się kariera Accutrona zabrnęła w ślepą uliczkę…

Bulova Accutron w trakcie wykonywania misji (źródło: NASA)

Zanim się to jednak stało, zegarek kamertonowy o mały włos byłby pierwszym naręcznym czasomierzem, który wylądował na Księżycu! W latach 60. marka została zaproszona przez NASA do udziału w programie Gemini, którego głównym celem było lądowanie na srebrnym globie. Agencja szukała idealnego zegarka dla astronautów i przygotowała specjalną ekstremalną procedurę testową. Do konkursu zaproszono poza firmą Bulova takie ikony zegarmistrzostwa, jak Omega, Breitling, Longines i Rolex.

Zegarek poddany wyśrubowanej procedurze musiał wytrzymać skrajne temperatury w zakresie od -18 do 93 °C, wilgotność na poziomie 95% przy wysokiej temperaturze, ciśnienie 1,6 atm, przejść test dekompresji w próżni 10-6 atm i w wysokiej temperaturze, być odpornym na wysokie wibracje i szum akustyczny na poziomie 130 dB i na koniec zaliczyć przeciążenie 50 g. Na koniec musiał też posiadać certyfikat odporności na pył i kurz… i tutaj właśnie poległ Accutron, który tego jednego wymogu nie spełniał.

Jak wie prawie każdy miłośnik zegarków, ostatecznie zdecydowano się na Omegę Speedmaster Professional, mechaniczny zegarek z naciągiem ręcznym i funkcją chronografu, oparty na mechanizmie cal. 321.

Zegar pokładowy Bulova Accutron

Astronauta Gordon Cooper z zegarkiem Bulova Accutron (źródło: NASA)

Bulovie przypadła jednak nobilitująca nagrodą pocieszenia! Mechanizmy Accutron oparte na oscylatorze kamertonowym pełniły zaszczytną służbę, jako zegary pokładowe przez cały okres trwania Programu Gemini – w ramach misji Apollo 11 wylądowały też na Księżycu. Gościła też „nieoficjalnie” na wielu nadgarstkach amerykańskich astronautów.

Niestety ta nowatorska i ciekawa konstrukcja w przeciwieństwie do zegarków mechanicznych nie wytrzymała „rewolucji kwarcowej” lat 70. W roku 1977 Bulova zdecydowała się wstrzymać produkcję oscylatorów kamertonowych. Linia Accutron jest kontynuowana do dziś, ale już w oparciu o mechanizmy kwarcowe.